ص:2

ص:3

ص:4

ص:5

ص:6

ص:7

ص:8

ص:9

ص:10

ص:11

ص:12

ص:13

ص:14

ص:15

ص:16

ص:17

ص:18

ص: 19

ص: 20

را در جلسه بعد استفاده خواهند كرد.

3- چون فعلًا فرصت پرداختن به فتاواى همه مراجع معظم تقليد نبود، لذا اين نوشته بيشتر به احكام عمومى و اتفاقى پرداخته و در برخى از موارد نيز به تفاوت فتاواى مراجع اشاره شده است. اميد است در آينده بتوانيم با رفع كاستى هاى آن تفاوت فتاوا را نيز در آن لحاظ كنيم.

4- در پايان ضمن آرزوى موفقيت براى تمام عالمان متعهدى كه خالصانه در راه رشد و تعالى فكرى و فرهنگى جامعه به ويژه زائران بيت اللَّه الحرام تلاش مى كنند اين كار را بى عيب و نقص نمى دانيم، و نظرات اصلاحى و تكميلى عزيزان را بر ديده منّت مى نهيم.

ربّنا تقبّل منّا انّك أنت السميع العليم

حوزه علميه قم- پاييز 1385 ه ش.

محمّدحسين فلاح زاده

ص: 21

ص: 22

ص: 23

ص: 24

* مباح: عملى كه انجام و ترك آن مساوى است، نه عذابى دارد و نه ثوابى؛ مانند راه رفتن، نشستن.(1)

ص: 25

اطاعت از احكام خداست كه توسّط مرجع تقليد به دست ما رسيده، و بالاتر اين كه، اطاعت از پيامبران نيز اطاعت از شخص نيست؛ بلكه اطاعت از فرمان خدا و وحى است.

ص: 26

ص: 27

ص: 28

و از كسى تقليد نكنند.

* اعلم كسى است كه در استخراج احكام (از قرآن و روايات) از مجتهدان ديگر استادتر باشد.

ص: 29

1- اگر مجتهد اعلم در مسأله اى فتوا نداشته باشد، مقلِّد مى تواند به مجتهد ديگرى كه در آن مسأله فتوا دارد رجوع كند و بنابر احتياط واجب بايد مجتهدى كه به فتوايش رجوع مى شود از ديگران اعلم باشد.

2- اگر فتواى مجتهد در مسأله اى عوض شود، مقلّد بايد به فتواى جديد عمل كند و عمل كردن به فتواى گذشته جايز نيست.

ص: 30

* عدول از مجتهدى كه مدتى از او تقليد مى كرده و اكنون معلوم شده است كه اهليت فتوا نداشته، واجب است.

* عدول از مجتهدى كه يكى از شرايط مرجعيت را از دست داده، مثلًا ديوانه شده يا فراموشى به او دست داده، به مجتهد جامع الشرايط، واجب است.

* عدول از مجتهدى كه تاكنون از او تقليد مى كرده و اكنون از دنيا رفته است به مجتهد زنده جايز بلكه احتياط مستحب است.

* عدول از مجتهد زنده به مجتهد مرده بنابر احتياط واجب(1) جايز نيست.

هرچند قبلًا از او تقليد مى كرده و پس از مرگ وى به مجتهد زنده رجوع كرده است.

ص: 31

ص: 32

ص: 33

بدون جِرم باشد، مانع وضو نيست، ولى اگر جِرم داشته باشد (روى پوست را گرفته) بايد برطرف شود.

ص: 34

* مسح پاى چپ

اگر ترتيب اعمال وضو به هم بخورد وضو باطل است، حتى اگر پاى چپ و راست را همزمان(1) مسح كند.

مُوالات

1- موالات يعنى؛ پشت سر هم انجام دادن و فاصله نينداختن بين اعمال وضو.

2- اگر بين كارهاى وضو به قدرى فاصله شود كه وقتى مى خواهد جايى را بشويد يا مسح كند رطوبت جاهايى كه پيش از آن شسته يا مسح كرده، خشك شده باشد، وضو باطل است.

ص: 35

روى آن باز است، چنان چه نتواند آن را مسح كند، بايد پارچه پاكى روى آن بگذارد و روى پارچه را با ترى آب وضو كه در دست مانده، مسح كند.

كيفيت انجام وضوى جبيره اى

در وضوى جبيره اى، بايد جاهايى كه شستن يا مسح آن امكان دارد به طور معمول بشويد يا مسح كند، و مواردى كه امكان ندارد، دست تر بر جبيره بكشد.

ص: 36

ص: 37

ص: 38

ص: 39

نمايش تصوير

ص: 40

غسل مسّ ميت

1- اگر كسى جايى از بدن خود را به بدن انسان مرده اى كه سرد شده و غسلش نداده اند برساند، بايد غسل مسّ ميت كند.

2- در اين موارد مسّ بدن انسان مرده سبب غسل نمى باشد:

* انسانى كه در ميدان نبرد به شهادت رسيده است، در صورتى كه در ميدان جان دهد.

* مرده اى كه بدنش گرم است و هنوز سرد نشده است.

* مرده اى كه غسلش داده اند.

3- غسل مس ميت را بايد مانند غسل جنابت انجام دهند، ولى كسى كه غسل مسّ ميت كرده، اگر بخواهد نماز بخواند، بايد وضو هم بگيرد.(1) 4- اگر چند ميت را مسّ كند يا يك ميّت را چند بار مسّ نمايد، يك غسل كافى است.

5- براى كسى كه بعد از مسّ ميّت غسل نكرده است، توقف در مساجد و خواندن سوره هايى كه سجده واجب دارد مانعى ندارد، ولى براى نماز و مانند آن بايد غسل كند و وضو بگيرد.

ص: 41

2- كسى كه چند غسل بر او واجب است، مى تواند به نيت همه آنها يك غسل به جا آورد.

3- كسى كه غسل جنابت كرده، نبايد براى نماز وضو بگيرد، ولى با غسل هاى ديگر نمى شود نماز خواند و بايد وضو هم بگيرد.(1) 4- در غسل ارتماسى بايد تمام بدن پاك باشد، ولى در غسل ترتيبى پاك بودن تمام بدن لازم نيست و اگر هر قسمتى را پيش از غسل دادن همان قسمت، تطهير كند كافى است.

5- غسل جبيره اى مثل وضوى جبيره اى است، ولى بنابر احتياط واجب بايد آن را ترتيبى به جا آورد.

6- كسى كه روزه واجب گرفته، نمى تواند در حال روزه غسل ارتماسى انجام دهد، چون روزه دار نبايد تمام سر را در آب فرو برد، ولى اگر از روى فراموشى غسل ارتماسى كند صحيح است.

7- در غسل لازم نيست تمام بدن با دست شسته شود، و چنانچه با نيت غسل، آب به تمام بدن برسد كافى است.

ص: 42

* توقف در مساجد.

* گذاشتن چيزى در مسجد هرچند از بيرون مسجد باشد.

* خواندن سوره هايى از قرآن كه سجده واجب دارد، حتى يك حرف از آن.

* توقف در حرم امامان عليهم السلام بنابر احتياط واجب.

سوره هاى سجده دار قرآن:

- سوره شماره 32 (سوره سجده)

- سوره شماره 41 (سوره فصّلت)

- سوره شماره 53 (سوره نجم)

- سوره شماره 96 (عَلَق)

* اگر جنب از يك درِ مسجد وارد شود و از در ديگر خارج شود (عبور بدون توقف) مانع ندارد، به جز مسجدالحرام و مسجدالنبى كه عبور هم جايز نيست.

* اگر شخصى در خانه اش مكانى را براى نماز قرار دهد و همچنين نمازخانه مؤسسه ها و ادارات، حكم مسجد ندارد.

ص: 43

ص: 44

يادآورى: تمام كارهاى تيمم بايد با قصد تيمم و براى اطاعت از دستور الهى انجام شود، و همچنين بايد معلوم كند كه تيمم به جاى وضو است يا غسل.

ص: 45

2- كسى كه به جاى وضو تيمم كرده است، اگر يكى از چيزهايى كه وضو را باطل مى كند از او سر بزند تيممش باطل مى شود.

3- كسى كه به جاى غسل تيمم كرده است هرگاه يكى از اسباب غسل، مثل جنابت يا مسّ ميت پيش آيد تيممش باطل مى شود.

4- تيمم در صورتى صحيح است كه نتواند وضو بگيرد، يا غسل كند، بنابراين اگر بدون عذر تيمم كند، صحيح نيست و اگر عذر داشته باشد و برطرف شود، مثلًا آب نداشته و آب پيدا كند، تيمم او باطل مى شود.

5- اگر به جاى غسل جنابت تيمم كند، لازم نيست براى نماز وضو بگيرد، ولى اگر به جاى غسل هاى ديگر تيمم كند، با آن تيمم نمى تواند نماز بخواند و بايد براى نماز وضو بگيرد و اگر نتواند وضو بگيرد، بايد تيمم ديگرى به جاى وضو انجام دهد.

ص: 46

ص: 47

ص: 48

* جايى كه پيشانى را مى گذارد (در حال سجده) پاك باشد.

* مكان نمازگزار اگر نجس است طورى تر نباشد كه به بدن يا لباس وى سرايت كند.

* جايى كه پيشانى را مى گذارد (در حال سجده) از جاى زانوها و بنابر احتياط واجب از جاى انگشتان پا، بيش از چهار انگشت بسته، پست تر يا بلندتر نباشد.

احكام مكان نمازگزار

1- نماز خواندن در مكان غصبى (مثلًا در خانه اى كه بدون اجازه صاحب خانه وارد شده است) باطل است.

2- در حال ناچارى نماز خواندن بر چيزى كه حركت مى كند؛ مانند قطار و هواپيما و در جايى كه سقف آن كوتاه است و يا جايش تنگ است؛ مانند سنگر و بر مكان ناهموار اشكال ندارد.

3- انسان بايد رعايت ادب را بكند و جلوتر از قبر پيغمبر صلى الله عليه و آله و امام عليه السلام نماز نخواند.

4- مستحب است، انسان نماز را در مسجد بخواند، و در اسلام بر اين مسأله سفارش بسيار شده است.

ص: 49

ص: 50

لباسش نجس است با همان حال نماز بخواند.

* در يادگرفتن مسأله كوتاهى كرده و به جهت ندانستن مسأله با بدن يا لباس نجس نماز خوانده است.

* نجس بودن بدن يا لباس را مى دانسته، ولى هنگام نماز فراموش كرده و با آن نماز خوانده است.

در اين موارد، اگر با بدن يا لباس نجس نماز خواند صحيح است:

* نداند بدن يا لباسش نجس است و بعد از نماز متوجه شود.

* به واسطه زخمى كه در بدن اوست، بدن يا لباسش نجس شده و آب كشيدن يا عوض كردن آن هم دشوار است.

* لباس يا بدن نمازگزار به خون نجس شده است، ولى مقدار آلودگى كمتر از دِرْهم(1) است.

* ناچار باشد كه با بدن يا لباس نجس نماز بخواند؛ مثلًا آب براى تطهير ندارد.

راهنمايى

حجاج عزيز بايد توجه داشته باشند كه لباس احرام هم مانند لباس نمازگزار بايد پاك باشد، بنابراين در مدت اعمال، مواظب باشند كه لباس احرامشان نجس نشود، به ويژه در عرفات، مشعر، منى و قربانگاه كه احتمال آن زيادتر است و چنان چه نجس شد، بايد آن را تطهير يا تعويض كنند و بهتر است لباس احرامى نيز اضافه همراه داشته باشند.

ص: 51

ص: 52

ص: 53

برخى از آنها را كه اهميت بيشترى دارد، مى آوريم:

نماز حاجت

3- در وقت سختى و مشكلات، براى برآوردن حاجت، خواندن دو ركعت نماز به نيت نماز حاجت مستحبّ است.

4- كسى كه خواستار حاجت است، پس از خواندن اين دو ركعت، حمد و ثناى الهى را به جاى آورده، بر پيامبر و آل او عليهم السلام صلوات مى فرستد و پس از آن، آيه آخر سوره «حشر» و شش آيه اول سوره «حديد» و دو آيه از سوره «آل عمران»، يعنى از «قُلِ اللَّهُمَّ مالِكَ المُلْكِ» تا «بِغَيْرِ حِسابٍ» را مى خواند و سپس حاجت خود را از خداوند درخواست مى كند.

نماز غُفيله

يكى از نمازهاى مستحبى، نماز «غُفيله» است كه پس از نماز مغرب خوانده مى شود.

نماز غُفليه دو ركعت است؛ در ركعت اول، پس از حمد، به جاى سوره، اين آيه خوانده مى شود: «وَ ذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ فَنادى فِي الظُّلُماتِ أَنْ لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَ نَجَّيْناهُ مِنَ الْغَمِّ وَ كَذلِكَ نُنْجِي الْمُؤْمِنِينَ»(1).

و در ركعت دوم، پس از حمد، به جاى سوره، اين آيه خوانده مى شود:

«وَ عِنْدَهُ مَفاتِحُ الْغَيْبِ لا يَعْلَمُها إِلَّا هُوَ وَ يَعْلَمُ ما فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ ما تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ إِلَّا يَعْلَمُها وَ لا حَبَّةٍ فِي ظُلُماتِ اْلأَرْضِ وَ لا رَطْبٍ وَ لا يابِسٍ إِلَّا فِي كِتابٍ مُبِينٍ»(2).

ص: 54

و در قنوت آن، اين دعا خوانده مى شود:

«اللَّهُمَّ انّي اسأَلُكَ بِمَفاتيحِ الغَيْبِ الَّتِي لا يَعْلَمُها الّا انْتَ انْ تُصَلِّيَ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَأَنْ تَغْفِرَ لِى ذُنُوبى(1) اللّهُمَّ انْتَ وَلِىُّ نِعْمَتى وَالْقادِرُ عَلى طَلِبَتى، تَعْلَمُ حاجَتى، فَأسْالُكَ بِحَقّ مُحَمَّدٍ، وَآلِ مُحَمَّدٍ، عَلَيْهِ وَعَلَيْهِمُ السَّلامُ، لَمّا قَضَيْتَها لى»

نمايش تصوير

هفده ركعت نماز واجب كه در شبانه روز خوانده مى شود، (در غير سفر و روز جمعه) 23 ركعت نافله دارد كه به علاوه 11 ركعت نماز شب، جمعاً 34 ركعت مى شود؛ يعنى دوبرابر تعداد ركعت هاى نماز واجب.

دو مسأله

1- در روز جمعه، بر شانزده ركعت نافله ظهر و عصر چهار ركعت اضافه مى شود؛ يعنى هر نماز ده ركعت نافله دارد.

ص: 55

2- نافله ظهر و عصر را در سفر نبايد خواند؛ ولى نافله عشاء را به نيت اين كه شايد مطلوب باشد، (به قصد رجاء) مى توان خواند.

نماز شب

يكى از نمازهاى مستحب كه ثواب بسيار زيادى دارد، نماز شب است.

نماز شب 11 ركعت است كه بدين ترتيب خوانده مى شود:

دو ركعت---) به نيت نافله شب.

دو ركعت---) به نيت نافله شب.

دو ركعت---) به نيت نافله شب.

دو ركعت---) به نيت نافله شب.

دو ركعت---) به نيت نافله شَفع.

يك ركعت---) به نيت نافله وَتْر.

وقت نماز شب

1- وقت نماز شب از نصف شب است تا اذان صبح و بهتر است نزديك اذان صبح خوانده شود.

2- مسافر و كسى كه براى او سخت است نافله شب را بعد از نصف شب بخواند، مى تواند آن را در اول شب به جا آورد.

نماز شب، به ويژه نافله وَتْر، آدب خاصّ و مستحبّات زيادى دارد كه در كتاب هاى مفصّل فقهى و ادعيه آمده است، و اگر انسان بتواند آنها را نيز بجا آورد، ثواب بيشترى خواهد داشت.

ص: 56

ص: 57

جزوه خارج است ولى به طور مختصر به بيان اقسام شك و احكام هر كدام مى پردازيم:

* شك در اجزاى نماز:

الف: اگر در انجام جزئى از اجزاى نماز شك كند، يعنى نمى داند آن جزء را به جا آورده است يا نه، اگر جزء بعدى را شروع نكرده است، يعنى هنوز از محل آن جزء نگذشته است، بايد آن را بجا آورد. ولى اگر بعد از داخل شدن در جزء بعدى شك پيش آمده است، يعنى از محل آن گذشته است، به چنين شكى اعتنا نمى شود و نماز را ادامه مى دهد و صحيح است.

ب: اگر در صحت جزئى از نماز شك كند، يعنى نمى داند جزئى را كه به جا آورده، صحيح انجام شده است يا نه، در اين صورت به شك خود اعتنا نمى كند، يعنى بنا مى گذارد بر صحيح بودن آن و نماز را ادامه مى دهد و صحيح است.

* شك در ركعات(1):

شك هايى كه نماز را باطل مى كند:

1- اگر در نماز دوركعتى؛ مثل نماز صبح يا در نماز مغرب، شك در ركعت پيش آيد، نماز باطل است.

2- شك بين يك و بيشتر از يك؛ يعنى اگر شك كند يك ركعت خوانده يا بيشتر، نماز باطل است.

3- اگر در نماز نداند چند ركعت خوانده، نماز باطل است.

ص: 58

نمايش تصوير

* شك هايى كه نبايد به آنها اعتنا كرد:

1- در نماز مستحب.

2- در نماز جماعت؛ كه توضيح اين دو خواهد آمد.

ص: 59

3- پس از سلام نماز؛ يعنى اگر بعد از تمام شدن نماز، شك در ركعت يا اجزاء پيش آيد، لازم نيست نماز را دوباره بخواند.

4- بعد از گذشت وقت نماز، يعنى اگر پس از گذشت وقت نماز، شك كند كه نماز را خوانده است يا نه، خواندن آن نماز لازم نيست.

* يادآورى

- اگر در تعداد ركعت هاى نماز مستحبى شك كند، بنا بر دو مى گذارد، چون تمام نمازهاى مستحبى- به جز نماز وتر و اعرابى- دوركعتى است، پس اگر شك بين يك و دو يا دو و بيشتر از آن پيش آيد، بنا بر دو مى گذارد و نماز صحيح است.

- در نماز جماعت، اگر امام جماعت شك كند، ولى مأموم شك نداشته باشد و مثلًا با گفتن «اللَّه اكبر» امام را مطّلع كند، امام جماعت به شك خود اعتنا نمى كند و همچنين اگر مأموم شك كند، ولى امام جماعت شك نداشته باشد، همان گونه كه امام جماعت نماز را انجام مى دهد، او هم عمل مى كند و صحيح است.

- اگر يكى از شك هايى كه نماز را باطل مى كند پيش آيد، بايد كمى فكر كند و چنان چه چيزى يادش نيامد و شك باقى ماند، نماز را به هم مى زند و دوباره شروع مى كند.

ص: 60

فرق نماز احتياط با نمازهاى ديگر:

* نيت آن را نبايد به زبان آورد.

* سوره و قنوت ندارد (هرچند دوركعتى باشد).

* حمد را بايد آهسته بخواند (بنابر احتياط واجب).

2- اگر يك ركعت نماز احتياط، واجب باشد، پس از سجده ها، تشهد مى خواند و سلام مى دهد و اگر دو ركعت واجب شده باشد، نبايد در ركعت اول تشهد و سلام بخواند، بلكه بايد يك ركعت ديگر هم (بدون تكبيرةالاحرام) بخواند و در پايان ركعت دوم تشهد مى خواند و سلام مى دهد.

ص: 61

* قرائت

در حال قرائت اين امور مستحب است:

1- در ركعت اول پيش از حمد بگويد: «أعوذ باللَّه من الشيطان الرجيم».

2- در ركعت اول و دوم نماز ظهر و عصر «بسم اللَّه الرحمن الرحيم» را بلند بگويد.

3- حمد و سوره را شمرده بخواند و در آخر هر آيه وقف كند، يعنى آن را به آيه بعد نچسباند.

4- در حال خواندن حمد و سوره به معناى آن توجه داشته باشد.

5- در تمام نمازها در ركعت اول، سوره «إنّا أنزلناهُ» و در ركعت دوم سوره «قل هو اللَّه أحد» را بخواند.

* ركوع

برخى از مستحبات ركوع بدين شرح است:

1- ذكر ركوع را سه يا پنج يا هفت مرتبه، بلكه بيشتر بگويد.

2- پيش از رفتن به ركوع در حالى كه ايستاده است تكبير بگويد.

3- در حال ركوع بين دو قدم (روى زمين) را نگاه كند.

4- پيش از ذكر ركوع يا بعد از آن صلوات بفرستد.

5- پس از ركوع، هنگامى كه ايستاد و بدن آرام گرفت، بگويد: «سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ»

* سجده

1- طول دادن سجده ها مستحب است.

2- صلوات فرستادن در سجده ها مستحب است.

3- گفتن «استغفر اللَّه ربّى و اتُوبُ اليه» پس از سجده اولى در حالى كه بدن

ص: 62

آرام گرفت مستحب است.

4- و در اين موارد مستحب است تكبير بگويد:

بعد از ركوع و قبل از سجده.

پس از سجده اول، در حالى كه نشست و بدنش آرام گرفت.

پيش از سجده دوم، در حالى كه نشسته است و بدنش آرام است.

بعد از سجده دوم.

* قنوت نماز

1- مستحب است در ركعت دوم نماز بعد از حمد و سوره و پيش از ركوع، قنوت بخواند، يعنى دست ها را بلند كند و مقابل صورت بگيرد و دعا يا ذكرى بخواند.

2- در قنوت هر ذكرى بگويد اگرچه يك «سُبحانَ اللَّهِ» باشد كافى است و مى تواند اين دعا را بخواند:

«رَبَّنا آتِنا فِي الدُّنْيا حَسَنَةً وَ فِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ».

* تعقيب نماز

تعقيب- در بحث نماز- يعنى مشغول شدن به ذكر و دعا و قرآن بعد از سلام نماز.

1- بهتر است در حال تعقيب رو به قبله باشد.

2- لازم نيست تعقيب به عربى باشد، ولى بهتر است چيزهايى را كه در كتاب هاى دعا دستور داده اند بخواند.

3- گفتن تسبيحات حضرت زهرا عليها السلام يعنى: 34 مرتبه «اللَّهُ اكبر»، 33 مرتبه «الحمدُ للَّه» و 33 مرتبه «سُبْحانَ اللَّه» مستحب است.

ص: 63

ص: 64

ص: 65

ص: 66

جماعت بجا مى آورد.

2- در ركوع: ركوع و بقيه اعمال را با امام جماعت بجا مى آورد.

* ركعت دوم

1- در بين قرائت: مأموم حمد و سوره را نمى خواند و با امام، قنوت و ركوع و سجده را بجا مى آورد و آنگاه كه امام جماعت تشهد مى خواند، بنا بر احتياط واجب بايد به صورت نيم خيز، بنشيند و اگر نماز دو ركعتى است يك ركعت ديگر به تنهايى بخواند و نماز را تمام كند و اگر سه يا چهارركعتى است، در ركعت دوم كه امام جماعت در ركعت سوم مى باشد، حمد و سوره بخواند (هرچند امام جماعت تسبيحات بخواند) و آن گاه كه امام جماعت ركعت سوم را تمام كرد، و براى ركعت چهارم برمى خيزد، مأموم بايد پس از دو سجده، تشهد بخواند، و برخيزد و قرائت ركعت سوم را بجا آورد و در ركعت آخر نماز كه امام جماعت با تشهد و سلام، نماز را به پايان مى برد يك ركعت ديگر مى خواند.

2- در ركوع: ركوع را با امام جماعت بجا مى آورد و بقيه نماز را همانگونه كه گفته شد، انجام مى دهد.

* ركعت سوم

1- در بين قرائت: چنان چه مى داند كه اگر اقتدا كند براى خواندن حمد و سوره و يا لااقل حمد تنها وقت دارد، مى تواند اقتدا كند و بايد حمد و سوره يا حمد را بخواند، و اگر مى داند فرصت ندارد، بنابر احتياط واجب بايد صبر كند تا امام جماعت به ركوع رود، سپس به او اقتدا كند.

2- در ركوع: چنان چه در ركوع اقتدا كند، ركوع را با امام به جا مى آورد و حمد و سوره براى آن ركعت ساقط است، و بقيه نماز را همانگونه كه قبلًا بيان شد بجا مى آورد.

ص: 67

* ركعت چهارم

1- در بين قرائت: حكم اقتدا در ركعت سوم را دارد، و آن گاه كه امام جماعت در ركعت آخر نماز براى تشهد و سلام مى نشيند، مأموم مى تواند برخيزد و نمازش را به تنهايى ادامه دهد و مى تواند به طور نيم خيز بنشيند تا تشهد و سلام امام جماعت تمام شود و سپس برخيزد.

2- در ركوع: ركوع و سجده ها را با امام بجا مى آورد (اكنون ركعت چهارم امام و ركعت اول مأموم است) و بقيه نماز را همانگونه كه گذشت انجام مى دهد.

ص: 68

2- شركت در نماز جماعت اهل سنت، اختصاص به مسجدالحرام و مسجدالنبى صلى الله عليه و آله ندارد و در ديگر مساجد هم از نماز واجب كفايت مى كند.

استفتاء

س: گاهى مشاهده مى شود كه هنگام برپايى نماز جماعت در مسجدالنبى صلى الله عليه و آله و مسجدالحرام، بعضى از حجاج از مسجد خارج مى شوند و يا كنارى ايستاده و تماشا مى كنند، لطفاً نظر مبارك را در اين باره مرقوم فرماييد:

امام خمينى قدس سره: وقتى كه در «مسجدالحرام» يا «مسجدالنبى» نماز جماعت منعقد شد، مؤمنين نبايد از آن جا خارج شوند و بايد از جماعت تخلّف نكنند و با ساير مسلمين به جماعت نماز بخوانند.

ص: 69

ص: 70

ص: 71

3- گنج

4- غنايم جنگى

5- جواهرى كه با فرو رفتن در دريا به دست مى آيد.

6- مال حلال مخلوط به حرام.

7- زمينى كه غير مسلمان از مسلمان خريدارى كند، با شرايطى كه در كتاب هاى مفصّل فقهى آمده است.

ص: 72

شرايط بپردازد.

* شرايط سيدى كه مى توان به او خمس داد:

- فقير باشد، و يا در سفر مانده باشد، هرچند در شهر خود فقير نباشد.

- شيعه دوازده امامى باشد.

- آشكارا معصيت نكند (بنابر احتياط واجب) و دادن خمس، كمك بر گناه او نباشد.

- از افرادى كه مخارج آنان برعهده اوست، مانند همسر و فرزند نباشد (بنابر احتياط واجب).

يادآورى

از جمله شرايط لباس احرام، مباح بودن آن است، و برخى از مخارج حج نيز، اگر از مال خمس نداده باشد اعمال و مناسك دچار اشكال خواهد شد، بنابراين به حجاج عزيز توصيه مى شود، چنان چه تاكنون در زندگى حسابرسى خمسى نداشته اند، به مرجع تقليد خود يا يكى از نمايندگان ايشان مراجعه كرده و نسبت به حسابرسى آن اقدام نمايند، و اگر از اين بابت بدهى دارند، بپردازند و يا اجازه بگيرند، تا خداى ناكرده اعمالشان دچار اشكال نشود كه سبب زحمت در دنيا و عذاب در آخرت خواهد شد.

ص: 73

2- كسانى كه درآمدشان تدريجى و روزانه است؛ مانند تاجران و صنعتگران.

آغاز سال خمسىِ گروه اول، وقتى است كه اولين درآمد را به دست مى آورند و آغاز سال خمسى گروه دوم، اولين روزى است كه شروع به فعاليت مى كنند و سودى به دست مى آورند.

هزينه هاى ساليانه

از زمانى كه سال خمسى آغاز مى شود، به مدت يك سال كليه هزينه هاى زندگى از قانون پرداخت خمس معاف و بخشوده هستند، به شرط آن كه:

1- از شأن اجتماعى مصرف كننده بالاتر نباشد.

2- در مصرف، اسراف و زياده روى نشده باشد.

هزينه هاى ساليانه؛ مانند: خوراك، پوشاك، اثاثيه منزل، وسيله نقليه اى كه مخصوص كسب و كار نباشد، هزينه هاى ميهمانى، ازدواج، كتاب هاى مورد نياز و ...

قانون محاسبه خمس

وقتى از زمان آغاز سال خمسى، يك سال كامل گذشت، واجب است انسان به اموال و دارايى خود رسيدگى كرده، براساس قانون خمس، به وظيفه خود عمل كند.

چيزهايى كه هنگام فرارسيدن سال خمسى موجود است و خمس به آنها تعلق نمى گيرد، عبارتند از:

1- اثاثيه: لوازم زندگى و چيزهاى ديگرى كه با درآمد سال گذشته و در همان مدت تهيه شده اند، جزو هزينه ساليانه هستند و خمس به آنها تعلق نمى گيرد؛ مگر آن كه انسان بدون حسابرسى خمسى، با درآمدى كه با خمس مخلوط بوده، آنها را خريدارى كرده باشد.

ص: 74

2- چيزهايى كه به عنوان عيدى، پاداش، هديه، بخشش و چشم روشنى به انسان داده اند، خمس ندارد.(1) 3- ارث (در صورتى كه ميت، خمس بدهكار نباشد) و مهريه، خمس ندارد.

غير از موارد بالا، هرچه از هزينه سال زياد بيايد، بايد 15 آن به عنوان خمس پرداخت شود، كه در سه مورد خلاصه مى شود:

1- مواد مصرفى: مانند خوراكى ها، نوشيدنى ها و مواد سوختى، هرچند از تهيه آنها زمان اندكى گذشته باشد و از ضروريات زندگى به حساب آيد، چون در سال گذشته خمسى مصرف نشده اند، بايد خمس آنها پرداخت شود.

2- پول: در بانك باشد يا در منزل، از زمان به دست آوردن آن، مدت زيادى گذشته باشد، يا اندك.

3- سرمايه كسب: مانند مغازه، ابزار كار و كارخانه(2) از درآمد تهيه شده باشد.

وقتى 15 چيزهايى كه بايد به عنوان خمس بپردازيم، جدا كرديم، بايد آن را به مرجع تقليد خود يا نماينده او تحويل دهيم؛ چرا كه قبل از اين كار، تصرّف در آن مال جايز نيست.

بنابراين، شخصى كه درآمدى دارد، بايد داراى سال خمسى باشد و اگر بخواهد براى زندگى آينده خود چيزى تهيه كند، مى تواند از درآمد بين سال بخرد، و چنان چه پول آن را پس انداز كند تا پس از گذشت سال، خريدارى كند، بايد خمس آن را بپردازد.(3)

ص: 75

ص: 76

ص: 77

ص: 78

يادآورى:

براى شتر، گاو و گوسفند نصاب هاى ديگرى نيز هست كه براى آشنايى با آنها مى توانيد به رساله توضيح المسائل مراجعه كنيد.

ص: 79

ص: 80

ص: 81

ص: 82

نمايش تصوير

1- ادرار و مدفوع انسان و تمامى حيوان هاى حرام گوشت كه خون جهنده دارند نجس است.

2- ادرار و مدفوع حيوان هاى حلال گوشت، مانند گاو و گوسفند و حيوان هايى كه خون جهنده ندارند؛ مانند: مار و ماهى پاك است.

3- بول و غائط حيوان هايى كه گوشت آنها مكروه است پاك مى باشد؛ مانند:

اسب و الاغ.

4- فضله پرندگان حرام گوشت، مانند كلاغ، نجس است.

احكام خون

1- خون انسان و هر حيوانى كه خون جهنده دارد نجس است؛ مانند مرغ و گوسفند.

2- خون حيوانى كه خون جهنده ندارد پاك است؛ مانند ماهى و پشه.

3- خونى كه گاهى در تخم مرغ يافت مى شود نجس نيست، ولى بنابر احتياط واجب بايد از خوردن آن اجتناب كرد و اگر خون را با زرده تخم مرغ به هم بزنند كه از بين برود، خوردن زرده هم مانعى ندارد.

4- خونى كه از لاى دندان (لثه) مى آيد، اگر با آب دهان مخلوط شده و از بين برود پاك است و در آن صورت فرو بردن آب دهان هم اشكال ندارد.

ص: 83

احكام مردار

1- مردار حيوانى كه خون جهنده ندارد پاك است، مانند ماهى.

2- مردار حيوانى كه خون جهنده دارد، اجزاء بى روح آن مانند مو و شاخ، پاك و اجزاء روح دارش مانند گوشت و پوست، نجس است.

نمايش تصوير

ص: 84

ص: 85

ص: 86

نمايش تصوير

آب مضاف: آبى است كه يا از چيزى گرفته باشند (مانند آب سيب و هندوانه) و يا با چيزى مخلوط شده باشد، به قدرى كه به آن، آب نگويند؛ مانند شربت.

آب مطلق: آبى است كه مضاف نباشد.

احكام آب مضاف

1- چيز نجس را پاك نمى كند (از مطهرات نمى باشد).

2- با برخورد نجاست، نجس مى شود، هرچند نجاست كم باشد و بو يا رنگ يا مزه آب عوض نشود.

3- وضو و غسل با آن باطل است.

اقسام آب مطلق

آب يا از زمين مى جوشد؛

و يا از آسمان مى بارد؛

و يا نه مى جوشد و نه مى بارد.

به آبى كه از آسمان ببارد «باران» گويند.

و به آبى كه از زمين مى جوشد، اگر جريان داشته باشد «آب جارى» گويند و

ص: 87

اگر بدون جريان باشد، «آب چاه» گويند.

آبى كه از زمين نمى جوشد و از آسمان نمى بارد، «آب راكد» اگر مقدارش زياد باشد، «كر» و اگر كم باشد «قليل» است.

نمايش تصوير

مقدار آب قليل: آبى كه از كر كمتر باشد قليل است.

تنها آب مطلق، آلودگى ها را پاك مى كند. گرچه ممكن است آب مضاف چيز كثيفى را تميز كند، ولى هرگز نجس را پاك نمى كند.

ص: 88

توضيح:

الف: براى تطهير اشياء نجس، ابتدا بايد عين نجس را برطرف كرده، سپس به همان تعداد كه در نمودار آمده است آن را آب كشيد؛ مثلًا ظرف نجس را بعد از برطرف كردن آلودگى، اگر يك مرتبه در آب كر بشويند كافى است.

ب: فرش و لباس و چيزهايى مانند فرش و لباس كه آب را به خود مى گيرد و قابل فشردن است، چنان چه با آب قليل تطهير مى كنند، بايد بعد از هر بار شستن، آن را فشرد تا آب هاى داخل آن بيرون آيد و يا به گونه اى ديگر آب آن گرفته شود و در آب كر و جارى هم احتياط واجب آن است كه آب داخل آن گرفته شود.

ج: آب جارى و چاه در احكامى كه براى تطهير اشياء نجس بيان شد، مانند آب كر است.

مسأله:

ظرف نجس را مى توان اين گونه آب كشيد:

با آب كر: يك بار آن را در آب برده و بيرون آورند.

با آب قليل: آن را سه مرتبه پر از آب كرده و خالى كنند، يا سه مرتبه قدرى آب در آن ريخته و هر مرتبه آب را به طورى در آن بگردانند كه به جاهاى نجس برسد و بيرون بريزند.

ص: 89

اين حكم مشتركند).

2- آب لوله هاى عمارات كه متصل به منبع كر مى باشد در حكم آب كر است.

ص: 90

ص: 91

دور شود بخواهد نماز بخواند بايد تمام بخواند.

3- اگر از محلى مسافرت مى كند كه خانه و ديوار ندارد، وقتى به جايى برسد كه اگر آن محل ديوار داشت، از آن جا ديده نمى شد، بايد نماز را شكسته بخواند.

4- اگر به جايى مى رود كه دو راه دارد، يك راه آن كمتر از هشت فرسخ و راه ديگر آن هشت فرسخ يا بيشتر باشد، اگر از راهى كه هشت فرسخ است برود، بايد نماز را شكسته بخواند و اگر از راهى كه هشت فرسخ نيست برود بايد نماز را چهارركعتى بخواند.

ص: 92

ص: 93

ص: 94

ص: 95

كسى كه نماز قضا دارد، نبايد در خواندن آن كوتاهى كند، ولى واجب نيست فوراً آن را بجا آورد.

حالت هاى مختلف انسان نسبت به نماز قضا:

* مى داند نماز قضا ندارد: چيزى واجب نيست.

* شك دارد نماز قضا دارد يا نه: چيزى واجب نيست.

* احتمال مى دهد نماز قضايى داشته باشد: مستحب است احتياطاً قضاى آن را بجا آورد.

* مى داند نماز قضا دارد، ولى شماره آنها را نمى داند؛ مثلًا نمى داند چهار تا بوده يا پنج تا: چنانچه كمتر را بخواند كافى است.

* اگر شماره آنها را مى دانسته ولى فراموش كرده است؛ اگر مقدار كمتر را بخواند كفايت مى كند.

* شماره آن را هم مى داند: بايد قضاى همان تعداد را بجا آورد.

ص: 96

* تعداد آن را هم مى داند: بايد آنها را قضا كند.

* تعداد آن را نمى داند: اگر مقدار كمتر را بجا آورد كافى است.

* شك دارد كه خودش بجا آورده است يا نه: بنابر احتياط واجب بايد قضا كند.

ب: شك دارد كه پدر، نماز قضا داشته است يا نه: چيزى بر او واجب نيست.

4- اگر پسر بخواهد نماز پدر يا مادر را بخواند، بايد به تكليف خود عمل كند؛ مثلًا نماز قضاى صبح و مغرب و عشاء را بايد بلند بخواند.

5- اگر پسر بزرگتر، پيش از آنكه نماز و روزه پدر را قضا كند، از دنيا برود، بر پسر دوم چيزى واجب نيست.

ص: 97

بايد نمازهاى ظهر و عصر و عشا را چهار ركعتى قضا كند.

4- نماز قضا را در هر وقتى مى توان بجا آورد؛ يعنى قضاى نماز صبح را مى توان ظهر يا شب خواند.

ص: 98

ص: 99

* در نوشته قرآنى فرقى نيست كه با قلم نوشته شده باشد يا چاپ يا گچ و يا چيز ديگر.

* اگر نوشته قرآنى در قرآن هم نباشد، لمس كردن آن حرام است. پس اگر آيه اى از قرآن در كتاب ديگرى نوشته شده باشد، بلكه اگر كلمه اى از آن در كاغذى باشد، يا نصف كلمه اى از آن از برگ قرآن يا كتاب ديگرى بريده شده باشد، باز هم لمس آن بدون وضو حرام است.

3- موارد زير، لمس نوشته قرآن به حساب نمى آيد و حرام نمى باشد:

* لمس آن از پشت شيشه، يا پلاستيك.

* لمس ورق قرآن و جلد آن و اطراف نوشته ها (گرچه مكروه است).

* ترجمه قرآن، به هر لغتى باشد، مگر اسم خداوند كه به هر لغتى باشد، لمس آن براى كسى كه وضو ندارد حرام است، مانند كلمه «خدا».

4- كلماتى كه مشترك بين قرآن و غير قرآن است مانند «مؤمن»، «الذين» اگر نويسنده به قصد قرآن نوشته باشد لمس آن بدون وضو حرام است.

ص: 100

بيشترى دارد، از جمله در شهر مكّه، و در ماه رمضان سفارش بيشترى شده است و چنانچه بتواند يك دور كامل قرآن را بخوانند بهتر است.

براى تلات قرآن آدابى ذكر كرده اند كه از جمله آنهاست:

1- با طهارت بودن. هر چند دست به خط وورق قرآن نزند.

2- رو به قبله نشستن موقع تلاوت قرآن.

3- به ترتيل خواندن، نه تند و با صداى بسيار بلند و نه كند و صداى بسيار آهسته.

4- تدبّر و تفكر در معانى قرآن.

ص: 101

ص: 102

ص: 103

اين كارها درباره مسجد مكروه است:

* عبور از مسجد، به عنوان محل عبور؛ بدون آنكه در آنجا نماز بخواند.

* انداختن آب دهان و بينى در مسجد و اگر بى احترامى باشد، حرام است.

* خوابين در مسجد، مگر در حال ناچارى.

* فرياد زدن در مسجد و صدا را بلند كردن، مگر براى اذان.

* خريد و فروش در مسجد.

* سخن گفتن از امور دنيا.

* رفتن به مسجد، براى كسى كه سير يا پياز خورده و بوى دهانش مردم را آزار مى دهد.

* همسايه مسجد اگر عذرى نداشته باشد مكروه است در غير مسجد نماز بخواند.

* مستحب است، انسان با كسى كه در مسجد حاضر نمى شود، غذا نخورد. در كارها با او مشورت نكند، همسايه او نشود، از او زن نگيرد و به او زن ندهد.

ترتيب اوليت مساجد براى نماز خواندن از نظر ثواب:

1- مسجد الحرام.

2- مسجد النبى صلى الله عليه و آله.

3- مسجد كوفه.

4- مسجد بيت المقدس.

5- مسجد جامع هر شهر.

6- مسجد محله.

7- مسجد بازار.

* براى زنها نماز خواندن در خانه بهتر است، ولى اگر بتوانند كاملًا خود را از

ص: 104

نامحرم حفظ كنند، بهتر است در مسجد نماز بخوانند.

* نماز در حرم امامان عليهم السلام مستحب، بلكه بهتر از مسجد است و نماز در حرم اميرالمؤمنين عليه السلام برابر دويست هزار نماز است.

ص: 105

تطهير مسجد بر او واجب نيست، ولى اگر بى احترامى به مسجد باشد، بنابر احتياط واجب بايد به كسى كه مى تواند آن را تطهير كند، اطلاع دهد.

ص: 106

ص: 107

مخلوط كند و بفروشد (اين عمل را غش در معامله مى گويند).

4- جنس وَقف شده را نمى توان فروخت، مگر در صورتى كه خراب شده باشد و قابل استفاده نباشد، مانند بخارى نفتى مسجد كه قابل استفاده براى مسجد نباشد.

5- خريد و فروش خانه يا چيز ديگرى كه به كسى اجاره داده، اشكال ندارد ولى استفاده آن در مدت اجاره براى كسى است كه آن را اجاره كرده است.

6- در معامله بايد خصوصيات جنسى كه خريد و فروش مى كنند معلوم باشد ولى گفتن خصوصياتى كه گفتن و نگفتن آنها تأثيرى در ميل و رغبت مردم نسبت به آن كالا ندارد، لازم نيست.

7- خريد و فروش دو كالاى همجنس كه با وزن يا پيمانه مى فروشند به زيادتر «رِبا» و حرام است؛ مثلًا يك تُن گندم بدهد و يك تن و 200 كيلوگرم بگيرد.

و همچنين كالا يا پولى را به كسى قرض بدهد و پس از مدتى زيادتر بگيرد؛ مثلًا يكصدهزار تومان قرض بدهد و پس از يكسال يكصد و بيست هزار تومان بگيرد.

ص: 108

* كالايى كه خريده است معيوب بوده و بعد از معامله بفهمد.

* فروشنده خصوصياتى براى كالاى خود بيان كرده وبعداً معلوم شود آنگونه نبوده است؛ مثلًا بگويد اين دفتر 200 برگ است بعداً معلوم شود كمتر است.

اگر بعد از معامله عيب مال را بفهمد و فوراً آن را بهم نزند، ديگر حق بهم زدن معامله را ندارد.

ص: 109

قيمت بگيرد ولى حق فسخ معامله را ندارد.

* بعد از معامله تغييرى در كالا بدهد كه مردم بگويند به طورى كه خريدارى و تحويل داشده شده باقى نمانده است.

* پس از انجام معامله بفهمد كالا معيوب است و تنها بر حق برگرداندن آن را ساقط كرده باشد.

* بعد از تحويل گرفتن كالا، عيب ديگرى در آن پيدا شود. بجز در حيوان كه تا سه روز مى تواند برگرداند.

ص: 110

كمتر از آن جايز نيست، پس اگر مشترى اقاله كند با چيزى اضافه بر قيمت معين شده يا فروشنده اقاله كند به كمتر از آن قيمت باطل است و تأثيرى ندارد.

ص: 111

ص: 112

* براى خودش بردارد.

* براى صاحبش نگهدارى كند تا پيدا شود.

* احتياط مستحب است كه از طرف صاحبش صدقه بدهد.

3- در مواردى كه براى پيدا شدن صاحبش بايد اعلام كند، تا يك هفته روزى يك مرتبه و بعد از آن تا يك سال هفته اى يك مرتبه در محل اجتماع مردم؛ مانند بازار و محل نماز جماعت بايد اعلام كند

4- بنابر احتياط واجب بايد فوراً اعلام كند و تأخير نيندازد.

5- اگر مى داند، اعلام كردن فايده ندارد و يا از پيدا شدن صاحبش نااميد است، اعلام لازم نيست.

6- اگر بچه نابالغ چيزى پيدا كند، سرپرست او (پدر يا جدّ) بايد اعلام كند.

ص: 113

صورت دارد:

1- مى داند كفشى كه مانده، مالِ كسى است كه كفش او را برده، اگر از پيدا شدن صاحبش نااميد شود و يا پيدا كردن او برايش سخت باشد، مى تواند آن را به جاى كفش خودش بردارد، ولى اگر قيمت آن كفش بيشتر از قيمت كفش خودش باشد، و از پيدا شدن صاحبش نااميد شود، بايد، با اجازه حاكم شرع از طرف او صدقه بدهد.

2- احتمال مى دهد، كفشى كه مانده، مالِ كسى نيست كه كفش او را برده؛ اگر بردارد بايد صاحبش را پيدا كند و اگر از پيدا شدن او نااميد شد، از طرف وى به فقير صدقه بدهد (ولى بهتر است برندارد).

ص: 114

ص: 115

2- خوردن كمى از تربت سيدالشهدا عليه السلام براى شفا يافتن از بيمارى اشكال ندارد.

3- خوردن و آشاميدنِ چيز نجس حرام است.

4- خوردن چيزى كه براى انسان ضرر دارد حرام است، مثلًا خوردن غذاى چرب براى مريضى كه غذاى چرب برايش ضرر دارد حرام است.

7- بر هر مسلمانى واجب است مسلمان ديگرى را كه نزديك است از گرسنگى يا نشنگى بميرد، نان و آب داده و از مرگ نجات دهد.

ص: 116

است---) پاك و حلال است.

* شك دارد نجس شده است يا نه---) پاك و حلال است.

* احتمال مى دهد نجس شده باشد ولى يقين ندارد---) پاك و حلال است.

* مى داند بر اثر تماس با بدن كافر يا به گونه اى ديگر نجس شده است---) نجس و حرام است.

ص: 117

7- گذاشتن نان زير ظرف غذا

8- دور انداختن ميوه، پيش از آنكه كاملًا آن را بخورد.

ص: 118

ص: 119

ص: 120

ص: 121

2- اگر براى خود امام عليه السلام يا امامزاده چيزى نذر كند، چنانچه مصرف معينى را قصد كرده، بايد به همان مصرف برساند و اگر مصرف معينى را قصد نكرده، بايد به فقيران و زائران بدهد و يا مسجد و مانند آن بسازد و ثواب آن را به امام عليه السلام هديه كند.

ص: 122

ص: 123

ص: 124

ص: 125

* اگر مردم امر به معروف و نهى از منكر را ترك كنند، بركت گرفته مى شود و دعاها مستجاب نمى گردد.

ص: 126

به چگونگى اجراى مرتبه سوم امر به معروف و نهى از منكر چنين نگاشته اند:

«با توجه به اينكه در زمان قدرت حكومت اسلامى، امكان ارجاع مرتبه سوم از امر به معروف و نهى از منكر به قوه قضائيه و نيروى انتظامى وجود دارد، بويژه در مواردى كه جلوگيرى از منكر، متوقف بر تصرف در اموال مرتكب شونده مى باشد، يا لازم است تعزير شود يا او را زندانى كنند، بر مكلفين واجب است در امر به معروف و نهى از منكر به دو مرتبه اول اكتفا كنند و در صورتى كه اثر نكرد و نياز به توسّل و زور وجود داشت، مسئله را به نيروهاى انتظامى و قضايى ارجاع دهند.

ص: 127

ص: 128

ص: 129

معتبر است.

2- بايد به جماعت برگزار شود و فُرادا صحيح نيست.

3- حداقل تعداد افراد براى برپايى نماز جمعه، پنج نفر مى باشد؛ يعنى يك نفر امام، و چهار نفر مأموم.

4- بين دو نماز جمعه، حداقل بايد يك فرسخ فاصله باشد.

ص: 130

3- احتياط مستحب است، شنوندگان، هنگام ايراد خطبه ها، روبه امام جمعه بنشينند، و بيش از مقدارى كه در نماز اجازه داده شده، به اطراف نگاه نكنند.

ص: 131

ص: 132

خون حيض نمى بينند و چنانچه پس از آن سنين خونى ببينند حكم حيض ندارد.

دوره قاعدگى كمتر از سه روز نيست، پس اگر جريان خون قبل از سه روز قطع شود حكم حيض ندارد.

دوره قاعدگى بيش از ده روز طول نمى كشد و چنانچه خونريزى بيش از ده روز طول بكشد، پس از ده روز حكم حيض ندارد.

خونريزى در سه روز اول به طور مستمر مى باشد- هرچند در داخل، خون باشد و بيرون نيايد- پس اگر مثلًا دو روز خون ببيند سپس بطور كامل قطع شود و يك روز ديگر دوباره خون ببيند، از آغاز، حيض نبوده است.

فاصله دو حيض حداقل ده روز مى باشد، پس اگر بعد از تمام شدن دوره قاعدگى قبل از آنكه ده روز فاصله شود خون ببيند، خون دوم حكم حيض ندارد.

خون حيض معمولًا غليظ و گرم و پررنگ است و با فشار و كمى سوزش مى آيد.

احكام دوران قاعدگى

1- در مدت قاعدگى، اين كارها بر بانوان حرام است:

نماز و طواف كعبه

كارهايى كه بر جُنب حرام است؛ مانند توقف در مسجد.

آميزش با همسر، براى زن و مرد، هر دو حرام است.

2- در ايام قاعدگى نماز و روزه بر زن واجب نيست، و نمازها قضا ندارد ولى قضاى روزه هاى واجب را بايد پس از ماه مبارك رمضان بجا آورد.

3- خوردن قرص در ايام حج يا بعضى مواقع كه زن ها ميل دارند عادت ماهيانه نداشته باشند در صورت مضر نبودن اشكال ندارد.

ص: 133

نمايش تصوير

ص: 134

ص: 135

خونريزى مستحاضه متوسطه ادامه دارد هر روز قبل از نماز صبح غسل كند.

بنابراين، در استحاضه متوسطه در هر شبانه روز يك غسل كافى است، اما پس از قطع خونريزى نيز بايد غسل كند.

وظيفه مستحاضه كثيره

اگر خونريزى به قدرى است كه به پنبه نفوذ كرده و از طرف ديگر آن ظاهر شده و لباس يا پارچه روى پنبه را آلوده كرده، استحاضه كثيره است و زن بايد براى هر نماز علاوه بر وظايفى كه براى قليله گفته شد، دستمال را عوض كند يا آب بكشد و غسلى هم انجام دهد ولى اگر نماز ظهر و عصر را با هم بخواند و فاصله نيندازد، يك غسل براى هر دو كافى است و همچنين براى نماز مغرب و عشا.

چند مسأله:

1- مستحاضه متوسطه و كثيره نيز بايد پس از قطع خونريزى غسل كنند.

2- غسل استحاضه با ساير غسل ها تفاوتى ندارد مگر در نيت.

3- با غسل استحاضه نمى توان نماز خواند، بلكه بايد به علاوه غسل وضو هم بگيرد.

ص: 136

حال جنابت يا حيض يا نفاس بجا آورد، باطل است.

اگر زنى قبل از احرام يا هنگام احرام و در بين اعمال عمره يا حج حايض شود، وظايف خاصى دارد، كه در مناسك حج آمده است، به آنها مراجعه كند و يا از روحانى كاروان سئوال نمايد.

مستحاضه قليله براى انجام طواف واجب و نماز آن، بايد مانند نمازهاى يوميه، بدن و لباس را تطهير كند و وضو هم بگيرد.

مستحاضه متوسطه، به علاوه كارهاى قليله، بايد براى طواف و نماز طواف، غسل استحاضه انجام دهد، و بنابر احتياط واجب، به غسلى كه براى انجام نمازهاى يوميه بجا آورده اكتفا نكند.

مستحاضه كثيره بايد تمام وظايفى كه براى نماز يوميه انجام مى دهد، براى طواف واجب و نماز آن نيز جداگانه انجام دهد، و احتياط واجب آن است به وظايفى كه براى نمازهاى يوميه انجام داده اكتفا نكند.

ص: 137

ص: 138

ص: 139

ص: 140

شرايط عمومى لباس احرام براى هردو گروه داشتن شرايط لباس نماز است، يعنى همان ويژگى ها كه لباس نماز دارد، لباس احرام نيز بايد داشته باشد؛ يعنى:

مباح باشد، پاك باشد، از اجزاء مردار و حيوان حرام گوشت نباشد، به مقدار لازم بدن را بپوشاند، نازك و بدن نما نباشد و ...

علاوه بر اين شرايط، لباس احرام مردان نبايد دوخته باشد، حتى به شكل لباس هاى معمولى نيز نباشد، بلكه به صورت دو تكه پارچه ندوخته يا حوله است كه يكى را به كمر مى بندند و ديگرى را بر دوش مى افكنند.

چون در حال احرام، استفاده از هرگونه عطر و بوى خوش حرام است، لباس احرام نيز نبايد خوشبو باشد، لذا پيش از سفر اين لباس را جايى كه معطر است نگذارند تا هنگام احرام بوى خوش نداشته باشد.

* دمپايى و كفش بانوان

مردان در حال احرام نبايد كفش بپوشند، بلكه پوشيدن هرچيزى كه تمام روى پا را بگيرد جايز نيست، لذا براى حال احرام بايد دمپايى مناسبى كه تمام روى پا را نمى پوشاند تهيه كنند و اين نيز چون در حال احرام پوشيده مى شود، بايد برخى از شرايط لباس احرام را داشته باشد، يعنى پاك و مباح باشد و از چرم حيوان حرام گوشت يا مردار تهيه نشده باشد.

كفش بانوان در حال احرام نيز بايد اين شرايط را داشته باشد.

* هميان

هميان، كمربند پهنى است كه مردان در حال احرام بر كمر مى بندند، كه براى نگه داشتن حوله احرامى و نگهدارى پول و لوازم ديگر از آن استفاده مى شود.

دوخته بودن هميان، حتى براى مردان اشكال ندارد.

ص: 141

* لوازم متفرقه

داشتن ناخن گير يا قيچى براى تقصير، تسبيح براى گفتن ذكر (چون در بسيارى از اعمال عمره و حج اذكار مكرّر وجود دارد) و نيز كتاب مختصر مناسك و دعا نيز مناسب است.

ص: 142

ص: 143

و چنان چه آن شرايط موجود نباشد، واجب نيست و به نيت مستحب به جا مى آورند و مى توانند به نيابت ديگرى انجام دهند.

اقسام استطاعت

- مالى

- بدنى (صحت و توانايى)

- طريقى (باز بودن و امنيت راه)

- زمانى (داشتن وقت كافى)

استطاعت مالى نيز به امور ذيل حاصل مى شود:

- داشتن مخارج حج (رفت و برگشت و مخارج ديگر)

- داشتن ضروريات زندگى، مانند خانه مسكونى، وسيله سوارى، لوازم منزل، پوشاك، ابزار و ساير نيازمندى ها

- داشتن شغل يا ملك يا راه درآمد ديگرى كه پس از برگشت مجبور نشود به سختى زندگى كند.

ص: 144

ص: 145

ص: 146

- سعى؛ هفت شوط سعى بين صفا و مروه

- طواف نساء؛ هفت دور طواف به گرد كعبه به نيت طواف نساء

- نماز طواف نساء؛ دو ركعت نماز پشت مقام ابراهيم به نيت نماز طواف نساء

اين فهرست اعمالى بود كه زائران بيت اللَّه الحرام به عنوان اعمال عمره تمتّع و حج تمتّع بجا مى آورند كه هريك احكام و آداب خاص دارد كه در درس هاى آينده خواهد آمد.

يادآورى اين نكته لازم است كه اين اعمال دشوار نيست، ولى دقيق است و چنان چه احكام و مناسك آن به دقت فرا گرفته شود به راحتى مى توان به آنها عمل كرد؛ إن شاءاللَّه.

ص: 147

ص: 148

- نيت (محرم مى شوم به احرام عمره تمتّع قربة إلى اللَّه)

- لبيك، لبيك اللهم لبيك، لبيك لا شريك لك لبيك، إن الحمد والنعمة لك والملك، لا شريك لك لبيك.

مستحبات هنگام احرام

در صورت امكان پس از نماز ظهر محرم شود و اگر ممكن نبود، پس از نماز واجب ديگر، مثلًا نماز مغرب يا عشاء و اگر آن هم ممكن نبود، پس از شش يا دو ركعت نماز مستحب احرام و نيز دعاهايى وارد شده كه اگر بتواند بخواند خوب است.

ص: 149

مجموع كارهايى كه بر محرم حرام است، بيست و چهارتاست، ولى بسيارى از آن ها مورد ابتلاء نيست كه در اين جا به برخى از موارد مورد ابتلاء اشاره مى شود.

* محرمات مشترك بين مردان و زنان كه بر هر دو گروه حرام است:

- استعمال عطريات و بوى خوش

- نگاه در آينه

- ناخن گرفتن

- زدودن مو از بدن

- كندن يا كشيدن دندان

- روغن ماليدن به بدن

- بيرون آوردن خون از بدن، مثلًا زخم كردن آن

- قسم خوردن به اللَّه

- فخرفروشى به ديگران

- كندن درخت و گياه منطقه حرم

- زن و شوهر نيز در حال احرام بر يكديگر حرامند

* محرمات مخصوص مردان

- پوشيدن لباس دوخته

- پوشيدن چيزى كه تمام روى پا را بگيرد؛ مثل كفش و جوراب

- پوشاندن سر

- در حال حركت سايه بان بالاى سر داشتن، مثل گرفتن چتر روى سر يا در ماشين سقف دار سوار شدن

ص: 150

* محرمات مخصوص بانوان

- پوشيدن صورت با روبند و امثال آن

- پوشيدن زيور براى زينت؛ زيورآلاتى كه قبلًا بر تن داشته لازم نيست بيرون آورد

گره زدن و سنجاق زدن به لباس احرام

مردان براى آن كه لباس احرام از دوششان نيفتد، مى توانند قسمتى از آن را بر قسمتى ديگر بگذارند و با گذاشتن سنگ يا چيز ديگر و انداختن كِش به دور آن، لباس احرام را نگه دارند و به فتواى برخى از فقهاء سنجاق زدن و گره زدن آن نيز اشكال ندارد.

ص: 151

ص: 152

پاك شدن، غسل بجاى آورند و طواف كنند.

* پوشش بدن

طواف كننده بايد در حال طواف به مقدارى كه در نماز لازم است بدن خود را بپوشاند.

* ختنه

پسرها و مردها بايد ختنه شده باشند و بدون آن طواف صحيح نيست.

* نيّت

طواف و ساير اعمال عمره، از عبادات است و بايد با نيت باشد؛ يعنى گشتن به دور كعبه بايد به قصد طواف و براى اطاعت دستور خداوند باشد.

ص: 153

حجرالأسود است كافى است. و ايستادن مقابل حَجر در آغاز طواف و در پايان آن و در پايان هر شوط از طواف لازم نيست، ولى مستحب است با دست خود به سمت حَجر اشاره كند و دست خود را ببوسد.

* هفت دور طواف كردن

طواف كعبه هفت دور است نه كمتر نه زيادتر و به هر دور آن «شوط» گفته مى شود.

* كعبه را در طرف چپ خود قرار دادن

طواف كننده بايد همان گونه كه همه مسلمانان طواف مى كنند به دور كعبه بگردد، يعنى عقب عقب نرود، برخلاف مسير طواف كنندگان نچرخد، و در حال طواف رو به كعبه نباشد، ولى نگاه به سمت راست يا چپ، حتى پشت سر اگر بدن را نگرداند اشكال ندارد.

* محدوده طواف

به فتواى اكثر مراجع تقليد، طواف كعبه در مسجدالحرام تا جايى كه مردم طواف مى كنند و عرفاً بگويند دور كعبه مى گردد صحيح است، ولى به نظر برخى ديگر از مراجع تقليد، طواف بايد در محدوده فاصله بين كعبه و مقام ابراهيم كه حدود 13 متر است باشد. ولى براى مقلدين اين مراجع نيز اگر طواف در آن محدوده مشكل باشد يا ممكن نباشد، و نتوانند صبر كنند تا در وقت خلوت طواف كنند، در فاصله دورتر نيز اشكال ندارد.

* بيرون حجر اسماعيل طواف كردن

طواف كننده بايد به دور حجر اسماعيل هم بگردد، يعنى در حال طواف داخلِ حجر نرود. حجر اسماعيل، فضايى است بين كعبه و ديوار نيم دايره به عرض حدود 10 متر كه از ركن عراقى (شمالى) تا ركن شامى (غربى) كعبه امتداد دارد، همان ضلعى كه ناودان كعبه قرار دارد.

ص: 154

ص: 155

كه گاهى مزاحمت براى ديگران است.

دست زدن و بوسيدن حجرالأسود مستحب است، ولى به جهت ازدحام زياد و اختلاط زن و مرد در كنار حَجر، از اين كار در حال طواف بپرهيزند و تنها به اشاره كردن با دست به طرف آن و بوسيدن دست اكتفا كنند.

در حال خواندن ذكر و دعا و قرآن نيز صدا را بلند نكنند و از دعا خواندن و صلوات فرستادن دسته جمعى بپرهيزند تا مزاحمتى براى طواف كنندگان نباشد.

2- مكروهات طواف:

* خنديدن

* سخن گفتن

* شعر خواندن

* خوردن و آشاميدن

* دست كشيدن به ديوار حِجر اسماعيل عليه السلام

هرچند در بسيارى از امور، طواف مانند نماز است، ولى از جهاتى نيز تفاوت دارد؛ مثلًا خنديدن و سخن گفتن و خوردن و آشاميدن نماز را باطل مى كند، ولى طواف را باطل نمى كند، امّا مكروه است و بهتر است از آنها پرهيز شود. دست كشيدن به ديوار حجرِاسماعيل عليه السلام به فتواى برخى از فقها جايز نيست، ولى بسيارى از آنان نيز مكروه مى دانند.

3- مراقبت هايى كه در طواف بايد صورت گيرد:

* هنگام شروع طواف از مقابل حجرالاسود وارد جمعيت طواف كنندگان نشويد كه اذيت مى شويد و مزاحمت براى طواف كنندگان نيز هست، بلكه مقدارى جلوتر جايى كه خلوت است وارد جمعيت شويد و بدون نيت طواف به راه خود ادامه دهيد تا مقابل حجرالاسود برسيد و از آن جا به نيت طواف برويد،

ص: 156

حتى مى توانيد از مقدارى پيش از طواف نيت كنيد كه از مقابل حجرالأسود، طواف باشد كه در اين صورت هرچند مقابل حجر متوجه نباشيد اشكال ندارد.

* هنگام اتمام طواف براى بيرون رفتن از صف طواف كنندگان از مقابل حجرالاسود بيرون نرويد كه موجب زحمت خود و مزاحمت و اذيت ديگران است، بلكه بدون نيت طواف همراه جمعيت راه برويد تا جايى كه به راحتى از صف خارج شويد.

* در اثناء طواف، به سراغ بوسيدن كعبه، پرده كعبه، حجرالاسود و ... نرويد تا اشكالى در طواف شما پيش نيايد.

* هنگام طواف عجله نكنيد و از هل دادن و تنه زدن به ديگران بپرهيزيد و چنانچه با آرامش طواف كنيد، راحت و بهتر مى توانيد ادامه دهيد.

* اگر جمعيت شما را هُل داد و تندتر رفتيد اشكال ندارد، حتى اگر به قدرى زياد بود كه شك كرديد بى اختيار شديد يا نه باز هم اشكال ندارد.

* دور جمعيت حلقه نكشيد، كه مزاحمت براى ساير طواف كنندگان است.

* افراد مُسن و ناتوان و بانوان معذور در وقت مناسب ديگرى براى طواف بروند تا به راحتى بتوانند به وظيفه خود عمل كنند.

ص: 157

ص: 158

اكنون در مسجدالحرام به فاصله 13 متر با كعبه در يك محفظه بلورين و ضريح كوچك نگهدارى مى شود.

ص: 159

ص: 160

ص: 161

ثناى الهى را به جا آورد و نعمت هاى الهى را به خاطر بياورد و اين اذكار را بگويد:

اللَّه اكبر (هفت مرتبه)

الحمد للَّه (هفت مرتبه)

لا إله إلّااللَّه (هفت مرتبه)

* سپس دعاهاى ديگرى را كه وارد شده بخواند.

ص: 162

ص: 163

ص: 164

ص: 165

ديگر بيرون رفتن را به شرط آن كه مطمئن است براى اعمال حج مى تواند بازگردد جايز مى دانند.

- كندن و بريدن درخت و گياه حرم

- شكار، حتى كشتن ملخ و امثال آن.

يادآورى: كندن و بريدن درخت و گياه و نيز شكار از محرّمات مخصوص حرم است و بر كسانى كه عمره تمتع بجاى نياورده باشند نيز حرام است و اختصاص به اين زمان- فاصله تقصير تا احرام حج نيز ندارد.

* مستحبات:

- تلاوت قرآن و چنانچه بتوانند يك دور كامل قرآن را در مكه بخوانند، ثواب بسيار زيادى دارد.

- طواف مستحب

- نماز در مسجدالحرام و ساير مساجد معتبر مكه.

در برخى روايات آمده است كه ثواب يك ركعت نماز در مسجدالحرام معادل صدهزار ركعت نماز در جاى ديگر است و چه به جا و مناسب است زائران محترم از اين فرصت به خوبى استفاده كنند و چنانچه نماز واجب از آنها قضا شده است، آنها را در مسجدالحرام در مكه يا مسجدالنبى در مدينه منوره بجاى آورند تا افزون بر بجاى آوردن وظيفه شرعى خود از پاداش بسيار زياد آن هم بهره مند شوند.

- زيارت قبور اولياء مدفون در قبرستان ابوطالب.

ص: 166

ص: 167

لباس نمازگزار را داشته باشد و حرير نيز نباشد مى پوشند.

پوشيدن لباس احرام و گفتن لبيك بايد به نيت يكى از اعمال حج؛ يعنى احرام و به قصد طاعت الهى باشد، و تفاوت آن با عمره در اين است كه در آن جا به قصد عمره تمتّع محرم مى شدند و اين جا به قصد حج تمتّع.

كسانى كه حج واجب خود را بجا آورده اند، به قصد استحباب و كسانى كه از طرف ديگران آمده اند به قصد نيابت از او محرم مى شوند.

يادآورى: اعمال عمره و حج به هر نيتى شروع شود، يعنى به هر نيتى محرم شود بايد به همان نيت به پايان ببرد.

ص: 168

ص: 169

ص: 170

ص: 171

اين مدت را به طور كامل بايد در آن جا بمانند، لذا لحظه اى پيش از ظهر شرعى تا لحظه اى پس از غروب بايد باشند تا يقين كنند تمام وقت را در عرفات بوده اند و چنانچه كسى عمداً ديرتر به عرفات وارد شود گناه كرده و چنانچه زودتر برود، علاوه بر آن كه گناه كرده و يك شتر كفاره هم بر او واجب مى شود.

ص: 172

بدون عذر در روز نهم به عرفات نرود، حج او باطل است. ولى چنانچه با عذر ترك شده، بايد وقوف اضطرارى بجاى آورد و اگر وقوف اضطرارى هم نتواند بجاى آورد بايد خود را به وقوف در مشعر برساند.

ص: 173

الف) صبح: مراسم برائت از مشركان:

كه يكى از وظايف مهم حجاج در اين ايام است و در عصر پيامبر و به دستور ايشان اجراء شده و سال ها متروك مانده بود. در سال هاى اخير به امر بنيانگذار جمهورى اسلامى، امام خمينى قدس سره احياء شده و حجاج ايرانى و جمع زيادى از حجاج ساير كشورها اين مراسم باشكوه را برگزار مى كنند كه در اين سال ها صبح روز عرفه در عرفات برگزار مى شود.

ب) عصر: دعاى روز عرفه:

هرچند بسيارى از كاروان هاى حج و حجاج محترم در اين روز و در اين مكان مقدس دعاى معروف امام حسين عليه السلام يا امام سجاد عليه السلام را مى خوانند ولى هرساله به طور دسته جمعى در خيمه گاه بعثه حج تعداد زيادى از زائران حضور پيدا مى كنند و دعاى عرفه را به صورت دسته جمعى مى خوانند كه از شكوه و جلوه خاصى برخوردار است.

ص: 174

ص: 175

ص: 176

ص: 177

* سنگ باشد؛ كلوخ، سفال، سيمان، موزائيك و آجر نباشد.

* از حرم باشد. مشعرالحرام و منى و شهر مكّه- مگر قسمتى كه از تنعيم گذشته است- جزء منطقه حرم است، ولى عرفات بيرون از حرم است.

* ديگرى آن را در رمى به كار نبرده باشد.

* مباح باشد، رمى با ريگ غصبى و ريگى كه ديگرى براى خود برداشته صحيح نيست و ريگ گرفتن از ديگران كه با رضايت بدهد اشكال ندارد.

لازم نيست ريگ ها را خودِ انسان جمع كند، بلكه اگر شخص ديگرى هم جمع كند به او بدهد اشكال ندارد.

ص: 178

ص: 179

«جمره وسطى» و سومى «جمره كُبرى يا عقبه» نام دارد.

تا چند سال پيش اين سه جمره به صورت سه ستون سنگى به عرض كمتر از يك متر بوده، ولى اكنون به سبب ازدحام جمعيت حجاج و مشكلاتى كه هنگام رمى پيش مى آمد آنها را توسعه داده اند و به صورت يك ديوار چند مترى ساخته شده است.

اولين عمل واجب در روز عيدقربان زدن هفت عدد ريگ به جمره عقبه است.

ص: 180

* با طهارت بودن هنگام رمى.

* هر سنگى كه مى اندازد تكبير بگويد.

* جمره عقبه را پشت به قبله و در روزهاى بعد كه جمره اولى و وسطى را نيز رمى كند، آن دو را رو به قبله رمى كند، يعنى هنگام پرتاب ريگ ها، رو به قبله باشد.

* دعاهايى كه در رمى وارد شده است بخواند.

ص: 181

ص: 182

ص: 183

ص: 184

ص: 185

ص: 186

* بهتر است، پس از تراشيدن سر، از اطراف ريش و شارب خود را بزند و ناخن خود را بگيرد.

* هنگام حلق يا تقصير، اين دعا را بخواند:

«اللهم اعْطِني بكلّ شعرةٍ نوراً يوم القيامة»

ص: 187

اللَّه اكبر، اللَّه اكبر، لا اله الّا اللَّه واللَّه اكبر، اللَّه اكبر وللَّه الحمد، اللَّه اكبر على ما هدانا، اللَّه اكبر على ما رزقنا من بهيمة الأنعام، والحمد للَّه على ما أبلانا؛

* خواندن نمازهاى واجب و مستحب در مسجد خيف.

خواندن صد ركعت نماز در مسجد خيف و گفتن سبحان اللَّه، لا اله الّا اللَّه و الحمد للَّه هركدام صدمرتبه، ثواب بسيار زيادى دارد، ولى متأسفانه در طول سال، درِ اين مسجد بسته است و در ايام منى نيز به جهت بى برنامگى و سوء مديريت، عدّه اى از زائران در آن جا مى خوابند و مى نشينند كه نماز خواندن در آن جا بسيار دشوار شده است.

ص: 188

ص: 189

ص: 190

ديرتر از وقت بيتوته رسيده، بر او نيز بنابر احتياط واجب، يك گوسفند واجب مى شود.

يادآورى: به فتواى مراجعى كه نيمه دوم شب را براى بيتوته كافى مى دانند، كسى كه نيمه اول شب را در منى نباشد، بايد نيمه دوم را بماند و به فتواى مراجعى كه نيمه اول را واجب مى دانند چنين شخصى بنا بر احتياط واجب بايد نيمه دوم را بيتوته كند و يك گوسفند نيز كفاره بدهد.

ص: 191

ص: 192

معذور باشد، مى تواند در شب بجا آورد.

يادآورى: بانوان مى توانند رمى جمره عقبه كه در روز عيد بايد بجا آورده شود، در شب انجام دهند، هرچند از رمى در روز معذور نباشند، ولى رمى روزهاى يازدهم و دوازدهم را مانند ديگران بايد روز انجام دهند، مگر آن كه عذرى داشته باشند.

ص: 193

ص: 194

ص: 195

بماند براى بقيه اعمالى كه در منى بجاى آورده مى شود، يعنى بيتوته و رمى جمرات، ولى احتياط مستحب است در روز عيد قربان پس از اعمال روز عيد بجاى آورده شود.

ص: 196

ص: 197

طواف كنند يا مى ترسند كه نتوانند.

* زنانى كه مى ترسند به خاطر حيض يا نفاس پس از برگشت از منى نتوانند اين اعمال را بجا آورند و نمى توانند تا وقت پاك شدن صبر كنند.

* كسانى كه مى دانند تا آخر ذى الحجة به جهتى نمى توانند اعمال مكه را انجام دهند.

ص: 198

ص: 199

الف) محرمات كفاره دار

ب) محرمات بدون كفاره

ص: 200

ب) پوشاندن سر

1- مردان محرم نبايد در حال احرام، سر را بپوشانند، و فرقى در اين مسأله بين گذاشتن كلاه يا عرقچين بر سر يا انداختن چفيه يا حوله بر سر يا فرو بردن سر در آب نمى باشد.

2- گذاشتن دست ها بر سر و گذاشتن سر بر بالش براى خوابيدن اشكال ندارد.

ج) پوشيدن لباس دوخته

1- مردان بايد براى احرام، تمام لباس هاى دوخته را از تن بيرون آورند و در طول احرام نيز نبايد لباس دوخته بپوشند.

2- بستن هميان بر كمر، هرچند دوخته باشد اشكال ندارد.

3- سنجاق زدن به لباس احرام و وصل كردن بخشى از آن با بخشى ديگر به فتواى برخى از فقها اشكال ندارد.

د) پوشيدن كفش يا چيزى كه تمام روى پا را بگيرد

1- مرد مُحرم نبايد چيزى مانند كفش، جوراب و هرچيز ديگرى كه تمام روى پا را مى گيرد بپوشد. ولى پوشيدن دمپايى بنددار كه تمام روى پا را نگيرد اشكال ندارد.

2- اگر لباس احرام يا چيز ديگرى روى پا بيفتد و آن را بپوشاند اشكال ندارد، چون بين پوشيدن و پوشاندن فرق است.

ص: 201

چادر بپوشاند.

2- گذاشتن صورت روى بالش براى خوابيدن و گذاشتن دست ها بر صورت اشكال ندارد.

3- آويزان كردن چادر از جلوى صورت اگر با صورت فاصله داشته باشد اشكال ندارد.

ب) پوشيدن زيور

1- پوشيدن زيورآلات بر زن محرم، حرام است، چه به قصد آراستن خود باشد يا بدون آن.

2- زيورهايى كه پيش از احرام به پوشيدن آنها عادت داشته لازم نيست آنها را براى احرام بيرون آورد، ولى نبايد آن را به مرد نشان دهد، حتى به شوهرش.

ص: 202

ص: 203

حرام است، ولى به فتواى برخى از فقها، نگاه كردن در آينه اگر براى زينت نباشد، اشكال ندارد.

نگاه كردن در دوربين عكاسى و فيلمبردارى و نيز عكس يا فيلم گرفتن در حال احرام اشكال ندارد.

ص: 204

انگشترى كه از پيش از احرام به دست داشته لازم نيست بيرون آورد.

ص: 205

ص: 206

ص: 207

ص: 208

چنانچه سر بزند سهوى است كه كفاره ندارد، ولى برخى از آنها كه ممكن است پيش آيد، و كفاره آنها يك گوسفند است در اينجا مى آوريم:

1- استعمال بوى خوش

2- پوشيدن لباس دوخته

3- پوشاندن سر

4- زير سايه رفتن

5- قَسَم راست (سه مرتبه)

6- قَسَم دروغ (يك مرتبه)

ص: 209

ص: 210

ص: 211

ب) بقيه اعمال را به كمك ديگران انجام دهند.

ج) چنانچه نتوانند با كمك ديگران اعمال را بجا آورند، نايب بگيرند.

وظيفه محصورشدگان

محصور، بيمارى است كه نتواند به مكه برود يا نتواند اعمال عمره يا حج را بجا آورد. كسى كه محصور شده وظيفه اش بدين شرح است:

* اگر براى عمره محرم شده و نتواند به مكه برود، بايد قربانى يا پول آن را به وسيله شخص امينى به مكه بفرستد تا در آن جا ذبح كنند.

* اگر براى حج محرم شده و نتواند به عرفات برود، بايد قربانى يا پول آن را به منى بفرستد تا در آن جا ذبح كنند.

* در هر دو صورت با آن شخص قرار بگذارد كه در روز خاص و ساعت معينى آن حيوان را ذبح كند؛ در حج روز عيد قربان را قرار بگذارد و در عمره تمتع پيش از رفتن حجاج به عرفات.

* در روز قرار، پس از وقت معين شده كه حيوان را ذبح كرده اند، تقصير كند و از احرام خارج شود.

* و تنها براى طواف نساء نايب بگيرد تا برايش به جا آورند.

وظيفه مصدودها

مصدود كسى است كه دشمن يا شخص ديگرى او را از بجا آوردن عمره يا حج باز داشته است. شخص مصدود بايد براى بيرون رفتن از احرام:

* در محلى كه مصدود شده يك شتر يا گاو يا گوسفندى را به قصد بيرون رفتن از احرام ذبح كند.

* پس از آن تقصير كند و با اين دو عمل از احرام خارج مى شود و طواف نساء نيز لازم نيست.

ص: 212

بانوان معذور به عذر شرعى

اگر براى بانوان عذر شرعى پيش آيد يعنى حائض شوند، دو مشكل براى اعمال عمره و حجشان پيش مى آيد:

الف) وارد شدن به مسجدالحرام و توقف در مسجد شجره براى احرام.

ب) به جاى آوردن طواف و نماز طواف.

بنابراين نسبت به ساير اعمال هيچ مشكلى از اين جهت ندارند، چون در آنها طهارت شرط نيست و امّا وظيفه آنها نسبت به توقف در مسجد شجره براى احرام:

* چنانچه بتوانند در حال عبور محرم شوند، همين گونه عمل كنند.

* اگر نتوانند در حال عبور محرم شوند، در بيرون مسجد، محاذى مسجد يعنى دو سمت راست يا چپ آن محرم مى شوند.

* و نيز مى توانند با نذر پيش از ميقات، مثلًا در مدينه محرم شوند.

و وظيفه آنان نسبت به طواف و نماز طواف نيز بدين شرح است:

* اگر بتوانند بايد صبر كنند تا پاك شوند و اين اعمال را بجا آورند.

* و اگر نتوانند صبر كنند بايد براى اين اعمال نايب بگيرند و در برخى از موارد نيز وظيفه آنها از حج تمتع به حج افراد مبدّل مى شود كه تفصيل آنها در كتاب هاى فقهى آمده است.

ص: 213

چنانچه عملى را فراموش كردند يا متوجه شدند باطل بجا آوردند، حكم آن را جويا شوند و به وظيفه خود عمل كنند.

ص: 214

ص: 215

* پس از اعمال عمره تمتع و پيش از احرام حج، در فاصله تقصير عمره تمتع و احرام حج.

* پس از اعمال منى و پيش از اعمال مكه.

* در فاصله كوتاه با عمره قبلى كه تفصيل آن خواهد آمد.

ص: 216

ص: 217

[1] ( 1). الفتاوى الواضحة، ج 1، ص 83

[2] ( 1). گناه كبيره، گناه بزرگ است كه بر آن وعده عذاب و آتش داده شده است؛ مانند: دروغ و تهمت، غير آن را گناه صغيره گويند.

[3] ( 1). برخى از مراجع تقليد، عدول از مجتهد زنده به مجتهد زنده مساوى را جايزمى دانند.

[4] ( 1). برخى از مراجع تقليد، مسح روى پا تا آخر آن را لازم مى دانند.

[5] ( 1). به فتواى برخى از مراجع تقليد مسح همزمان پاها اشكال ندارد.

[6] ( 1). به فتواى برخى از مراجع معظّم تقليد با غسل واجب، مثل غسل مسّ ميّت نيز مى توان نماز خواند و وضو لازم نيست.

[7] ( 1). به فتواى برخى از مراجع تقليد با غسل هاى واجب و برخى از غسل هاى مستحب نيز مى توان نماز خواند و نياز به وضو نيست.

[8] ( 1). به فتواى برخى از فقها در تيمم بدل از غسل، يك بار بايد دست بر زمين بزند و بر پيشانى بكشد و بار ديگر بر زمين بزند و بر دستها بكشد.

[9] ( 1). يك درهم تقريباً به اندازه يك بندانگشت است.

[10] ( 1). انعام: 59

[11] ( 2). انبياء: 87

[12] ( 1). به جاى جمله« أن تَغْفِرَ لى ذُنُوبى» مى تواند حاجت ديگرى از خدا بخواند.

[13] ( 1). شك در ركعات نماز موارد ديگرى نيز دارد، امّا چون پيش آمدن آن موارد بسيار كم است، از بيان آنها صرف نظر شد. براى آشنايى مى توانيد به رساله توضيح المسائل، مسائل 1165 تا 1200 مراجعه كنيد.

[14] ( 1). به فتواى برخى از مراجع تقليد، عيدى و پاداش و هديه و امثال آن اگر در طول سال استفاده نشود و تا سر سال خمس باقى بماند، خمس دارد.

[15] ( 2). به فتواى برخى از مراجع تقليد، سرمايه كسب به مقدارى كه براى به دست آوردن مخارج زندگى لازم باشد، خمس ندارد.

[16] محمد حسين فلاح زاده، دروس احكام و مناسك حج، 1جلد، نشر مشعر - تهران، چاپ: 1، تابستان 1387.

[17] ( 1). به فتواى برخى از مراجع تقليد، بخشش و جايزه و عيدى، اگر تا سرسال خمس استفاده شود و باقى بماند، خمس دارد.

[18] ( 1). وافى، ج 10، ص 33

[19] ( 2). جامع الاحاديث، ج 9، ص 49

[20] ( 3). همان، ص 29

[21] ( 4). همان، ص 54

ص: 218

[22] ( 1). به نماز چهاركعتى، نماز تمام گفته مى شود در مقابل نماز دوركعتى.

[23] ( 2). به نظر برخى از فقها، به قدرى دور شود كه اهالى آنجا او را نبينند.

[24] ( 1). به نظر برخى از فقها، مسافر در تمام شهر مكّه و مدينه مى تواند نماز را تمام بخواند.

[25] ( 1). به فتواى برخى از فقها، مراعات ترتيب در قضاى نمازهاى يوميّه لازم است.

[26] ( 1). به فتواى برخى از فقها، قضاى نماز مادر نيز بر پسر بزرگ او واجب است.

[27] محمد حسين فلاح زاده، دروس احكام و مناسك حج، 1جلد، نشر مشعر - تهران، چاپ: 1، تابستان 1387.

[28] ( 1). ممكن است دخترى بالغ باشد ولى خونريزى قاعدگى نداشته باشد چون وراثت و تغذيه و آب و هوا هم در اين مسأله تأثير دارد، چنانچه امروزه معمولًا نخستين خونريزى دخترها در سنين 12 يا 13 سالگى مى باشد.

[29] ( 2). به فتواى برخى از فقهاء، زن هاى سيده و غير سيّده پس از 60 سالگى يائسه مى شوند.

[30] ( 1). شتر را مانند ساير حيوانات ذبح نمى كنند، يعنى نبايد سر آن را بريد و چهار رگ را قطع كرد، بلكه بايد آن را« نَحْر» كنند، يعنى كارد يا وسيله آهنى تيزى در گودى گلوى او فرو كنند.

[31] محمد حسين فلاح زاده، دروس احكام و مناسك حج، 1جلد، نشر مشعر - تهران، چاپ: 1، تابستان 1387.

[32] محمد حسين فلاح زاده، دروس احكام و مناسك حج، 1جلد، نشر مشعر - تهران، چاپ: 1، تابستان 1387.